Jakie cechy rzepaku oprócz plonu warto brać pod uwagę?

Przy wyborze odmiany rzepaku liczy się nie tylko plon, ale też odporność na choroby, zimotrwałość i właściwości technologiczne nasion. Warto zwrócić uwagę na łatwość omłotu, zawartość tłuszczu oraz odporność na wyleganie. Te cechy mogą znacznie ograniczyć ryzyko strat i zwiększyć opłacalność uprawy.

Jakie cechy rzepaku oprócz plonu warto brać pod uwagę podczas wyboru odmiany?

Wybór odpowiedniej odmiany rzepaku powinien opierać się nie tylko na potencjale plonowania, ale także na zestawie ważnych cech wpływających na stabilność i bezpieczeństwo produkcji. Dobrze dobrana odmiana, przystosowana do specyfiki lokalnych warunków oraz wyzwań związanych z klimatem i agrotechniką, może pomóc ograniczyć ryzyko strat oraz zredukować wydatki na ochronę roślin i nawożenie.

Najważniejsze cechy, które warto brać pod uwagę podczas wyboru odmiany rzepaku to:

• odporność na najważniejsze choroby, takie jak sucha zgnilizna kapustnych, zgnilizna twardzikowa oraz czerń krzyżowych,
• odporność na wyleganie, pozwalająca zapobiegać stratom przy silnym wietrze lub obfitych opadach,
• odporność na osypywanie nasion, kluczowa podczas późnych i wilgotnych żniw,
• zimotrwałość, warunkująca przetrwanie łanu podczas mroźnych zim bez okrywy śnieżnej,
• parametry jakościowe nasion – zawartość tłuszczu, białka, glukozynolanów i chlorofilu,
• wczesność dojrzewania, która może ograniczyć ryzyko żniw podczas niekorzystnej pogody.

Wyboru dokonuje się najczęściej w oparciu o wyniki doświadczeń porejestrowych COBORU, prezentujące dane o odporności oraz jakości nasion dla poszczególnych odmian. Cechy takie jak wczesność dojrzewania czy zimotrwałość wpływają nie tylko na wysokość plonu, ale również mają duże znaczenie dla opłacalności uprawy i dostosowania jej do warunków lokalnych.

Dlaczego odporność na choroby jest ważna przy wyborze rzepaku?

Odporność na choroby to jedno z najważniejszych kryteriów przy wyborze odmiany rzepaku, ponieważ wpływa bezpośrednio na stabilność i wielkość plonu w przypadku presji patogenów. Największe straty w Polsce powodują choroby takie jak sucha zgnilizna kapustnych (Leptosphaeria maculans), zgnilizna twardzikowa (Sclerotinia sclerotiorum) i czerń krzyżowych (Alternaria brassicae), które przy braku odporności mogą obniżyć plon nawet o 30-50%. Odmiany wykazujące wysoką odporność umożliwiają także ograniczenie liczby zabiegów fungicydowych, co przekłada się na niższe koszty uprawy oraz mniejszą ilość pozostałości chemicznych w zebranym plonie.

Różnice w poziomie odporności na główne choroby dobrze ilustruje poniższa tabela, w której przedstawiono typowe cechy wybranych odmian rzepaku oferowanych w Polsce:

Sięgając po odmiany o szerokim zakresie odporności, można wyraźnie zmniejszyć ryzyko poważnych strat w plonie, nawet gdy presja chorób w sezonie okaże się wysoka lub zmienna. Szczególnie polecane są odmiany z genami odporności, takimi jak Rlm7 czy RlmS, kiedy pole wcześniej dotknięte było silnym porażeniem przez suchą zgniliznę. Ich znaczenie staje się jeszcze większe wraz ze wzrostem powierzchni rzepaku uprawianego w danym regionie.

W jaki sposób odporność na wyleganie wpływa na opłacalność uprawy rzepaku?

Odporność rzepaku na wyleganie ma istotny wpływ na opłacalność uprawy, ponieważ chroni przed stratami plonu powodowanymi przez mechaniczne przewracanie się roślin w wyniku silnego wiatru lub deszczu. Wylegnięte rośliny utrudniają zbiory, powodują zwiększenie liczby uszkodzonych nasion oraz wyższą wilgotność plonu, co wiąże się z dodatkowymi kosztami suszenia i obniżeniem jakości nasion.

Sięgając po odmiany odporne na wyleganie, można ograniczyć nakłady na zabiegi takie jak stosowanie regulatorów wzrostu i znacząco zmniejszyć ryzyko utraty nasion podczas zbiorów. Wyniki badań, w tym kilkuletnie dane PDO, wskazują, że już 10% powierzchni upraw objętej wyleganiem może obniżyć plon nawet o 5–8%. Proste łany ułatwiają zbiór, pozwalają obniżyć ustawienia hederów, dzięki czemu można zebrać więcej łuszczyn znajdujących się niżej na roślinie.

Poniżej przedstawiono zestawienie wpływu odporności na wyleganie na wybrane aspekty ekonomiki uprawy rzepaku:

Z omawianego zestawienia jasno wynika, że zastosowanie odmian odpornych na wyleganie pozwala nie tylko zminimalizować straty plonu, ale też obniżyć wydatki na ochronę i poprawić jakość ziarna, co przekłada się bezpośrednio na większy zysk z uprawy rzepaku.

Co oznacza odporność rzepaku na osypywanie nasion i kiedy ma znaczenie?

Odporność rzepaku na osypywanie nasion oznacza zdolność roślin do utrzymania nasion w łuszczynie aż do momentu zbioru, nawet podczas niekorzystnych warunków atmosferycznych, takich jak silny wiatr czy deszcz. Cecha ta jest szczególnie istotna, gdy termin zbioru ulega opóźnieniu, na przykład ze względu na długotrwałe opady lub spiętrzenie prac polowych.

Znaczenie tej właściwości szczególnie wzrasta w sezonach o niestabilnej pogodzie oraz na rozległych plantacjach, gdzie nie ma możliwości zebrania wszystkich roślin w krótkim czasie. Odmiany o podwyższonej odporności na osypywanie pozwalają ograniczyć starty plonu, które według badań IUNG-PIB, w przypadku silnego osypywania mogą wynosić nawet 10–30% całkowitej masy nasion. Ta cecha wpływa bezpośrednio na rentowność uprawy oraz stabilność zbiorów, niezależnie od zmiennych warunków pogodowych.

Jakie znaczenie ma zimotrwałość odmiany rzepaku w polskich warunkach?

Zimotrwałość odmiany rzepaku decyduje o jej zdolności do przetrwania okresu zimowego, zwłaszcza przy typowych dla Polski wahaniach temperatur bez okrywy śnieżnej. Różnice pomiędzy odmianami w zakresie zimotrwałości mogą przekładać się na nawet 20-40% różnic w przezimowaniu i ostatecznym plonie. Odmiany o wysokiej zimotrwałości cechują się silniejszym systemem korzeniowym oraz zdolnością szybkiej regeneracji po uszkodzeniach mrozowych.

W polskich warunkach klimatycznych, szczególnie na północnym i wschodnim obszarze kraju, występują częste okresy odwilży i ponownych przymrozków, co stanowi duże wyzwanie dla roślin rzepaku. Szczególnie niebezpieczne jest nagłe spadanie temperatury do –15°C i poniżej przy braku śniegu – odmiany o niskiej zimotrwałości praktycznie nie mają wtedy szans na przetrwanie. Testy COBORU wykazują, że odmiany o najwyższym poziomie zimotrwałości notują po zimie nawet o 10-15% więcej żywych roślin na metrze kwadratowym niż odmiany o przeciętnych parametrach.

Do najważniejszych cech wpływających na zimotrwałość zalicza się: szybką akumulację składników odżywczych jesienią, głęboki i dobrze rozbudowany korzeń palowy, optymalną rozety liściowe oraz wysoką zdolność do akumulacji cukrów w tkankach. Dobór odmiany o potwierdzonej wysokiej zimotrwałości powinien być priorytetem w regionach zagrożonych częstymi i bezśnieżnymi mrozami, szczególnie w stanowiskach lekkich i przewiewnych, gdzie warunki mogą być najbardziej niekorzystne.

Na co zwrócić uwagę wybierając rzepak pod względem jakości nasion?

Przy wyborze odmiany rzepaku pod kątem jakości nasion najważniejsza jest zawartość tłuszczu, która bezpośrednio wpływa na opłacalność produkcji oleju. Równie istotny pozostaje poziom białka w nasionach, szczególnie gdy rzepak ma być wykorzystywany w żywieniu zwierząt lub na cele paszowe. Zaleca się również skontrolowanie jakości tłuszczu, czyli stosunku kwasów tłuszczowych, przede wszystkim niskiej zawartości niepożądanego kwasu erukowego oraz glukozynolanów.

Istnieje kilka parametrów jakościowych, które należy porównać podczas wyboru nasion rzepaku:

• Zawartość tłuszczu w nasionach (średnia dla odmian: 42–46%)
• Poziom białka (średnia: 18–22%)
• Zawartość kwasu erukowego (wymagana: poniżej 2% ogólnej zawartości kwasów tłuszczowych)
• Poziom glukozynolanów (zalecany: poniżej 15 µmol/g nasion)
• Zawartość suchej masy

Zestawienie poniżej przedstawia orientacyjne wartości parametrów jakościowych dla różnych odmian rzepaku dostępnych w Polsce:

Dane w tabeli pokazują wyraźne różnice pomiędzy odmianami, które mają istotne znaczenie przy wyborze rzepaku na określone zastosowania. Uwzględnienie tych parametrów pozwala nie tylko zwiększyć dochody ze sprzedaży, ale także zminimalizować ryzyko związane z przekroczeniem norm jakościowych obowiązujących w przemyśle spożywczym lub paszowym.