Skuteczna ochrona rzepaku przed grzybami odpornymi na fungicydy wymaga łączenia różnych metod, takich jak rotacja substancji aktywnych, odpowiednie zmianowanie oraz precyzyjne terminy zabiegów. Stosowanie wyłącznie jednego środka chemicznego sprzyja narastaniu odporności, dlatego kluczowe jest wdrażanie zintegrowanych strategii ochrony. Działając kompleksowo, można ograniczyć straty plonów i zahamować rozwój trudnych do zwalczenia patogenów.
Czym są grzyby odporne na fungicydy w uprawie rzepaku?
Grzyby odporne na fungicydy w uprawie rzepaku to patogeny, które wykształciły mechanizmy umożliwiające przeżycie i rozwój mimo zastosowania środków chemicznych pierwotnie skutecznie je zwalczających. Dotyczy to szczególnie takich gatunków, jak Alternaria brassicae, Sclerotinia sclerotiorum czy Leptosphaeria maculans, które mogą utracić wrażliwość na popularne substancje czynne, na przykład tebukonazol, azoksystrobinę czy boskalid. Szacuje się, że w niektórych regionach nawet 40–60% izolatów wybranych patogenów wykazuje częściową lub całkowitą odporność na najczęściej stosowane fungicydy, co potwierdzają wieloletnie badania IOR-PIB oraz raporty FRAC.
Odporność grzybów polega zazwyczaj na zmianach w strukturze białek celu działania fungicydu, nasileniu obronnego metabolizmu lub aktywnym usuwaniu środków chemicznych z komórek patogena. Zjawisko to prowadzi do znacznego spadku skuteczności standardowych zabiegów ochronnych, wydłużenia okresu presji patogenów i zwiększenia ryzyka strat plonu. Dlatego obecność takich grzybów staje się dużym wyzwaniem dla producentów rzepaku i wymusza zmianę strategii ochrony upraw.
Dlaczego rozwija się odporność grzybów na środki ochrony roślin?
Odporność grzybów na środki ochrony roślin w uprawie rzepaku pojawia się w wyniku wieloletniego stosowania tych samych substancji czynnych fungicydów. Najszybciej odporność rozwija się, gdy rolnicy ograniczają rotację środków ochrony i często aplikują preparaty jednocześnie o tym samym mechanizmie działania. Zjawisko to potwierdzają wyniki badań, między innymi dla Sclerotinia sclerotiorum i Pyrenopeziza brassicae, w których już odnotowuje się spadek skuteczności niektórych triazoli i strobiluryn.
Sprzyja temu również zbyt niskie dawki fungicydów lub nieprawidłowy termin ich stosowania, co ułatwia grzybom przetrwanie i reprodukcję najbardziej odpornych osobników. Do rozwoju odporności dochodzi szybciej na polach z krótką rotacją rzepaku w płodozmianie oraz tam, gdzie występuje wysokie stężenie inokulum patogenów. Warunki pogodowe sprzyjające częstym infekcjom i szybkiemu rozwojowi chorób dodatkowo przyspieszają selekcję szczepów odpornych.
Jak rozpoznać objawy infekcji odpornymi patogenami w rzepaku?
Pierwszym objawem infekcji patogenami grzybowymi odpornymi na fungicydy w rzepaku jest nieskuteczność zabiegów ochronnych, mimo prawidłowego stosowania rekomendowanych środków. Rośliny mogą prezentować typowe oznaki chorób — na przykład plamy, nekrozy, więdnięcie, łamliwość łodyg lub przedwczesne dojrzewanie — jednak nie obserwuje się ich ustępowania po opryskach.
O obecności odpornych szczepów może świadczyć także szybkie rozprzestrzenianie się objawów choroby na różnych częściach plantacji, zwłaszcza tam, gdzie wielokrotnie stosowano te same substancje czynne. Patogeny odporne mogą powodować nietypowe zmiany, na przykład plamy o nieregularnych kształtach i granicach, powstawanie nowych ognisk infekcji bez względu na fazę rozwoju rzepaku, a także brak zasychania zmian po zabiegu.
Dodatkową wskazówką są sytuacje, w których na sąsiadujących polach, przy bardzo podobnych warunkach, infekcje występują jedynie tam, gdzie od kilku sezonów używano tych samych preparatów. Obecność odpornych patogenów może potwierdzić analiza laboratoryjna prób pobranych z plantacji — wówczas stwierdza się zmniejszoną wrażliwość patogenów na dany fungicyd.
Jakie metody zapobiegawcze pomagają ograniczyć rozwój odporności grzybów?
Najskuteczniejszym sposobem ograniczania rozwoju odporności grzybów w uprawie rzepaku jest minimalizowanie presji selekcyjnej poprzez stosowanie zróżnicowanych strategii ochrony roślin. Zaleca się regularną zmianę substancji czynnych fungicydów, co potwierdzają wytyczne FRAC (Fungicide Resistance Action Committee), wskazując, że efektywna rotacja oraz mieszaniny fungicydów o różnych mechanizmach działania znacząco redukują ryzyko powstawania odporności. Należy również przestrzegać dawek zalecanych przez producentów, unikać stosowania niższych dawek oraz nie skracać interwałów między zabiegami w sposób niezgodny z instrukcjami.
Działania agrotechniczne mają ogromne znaczenie dla ograniczenia presji infekcji. Szczególnie ważny jest odpowiedni płodozmian oraz niszczenie resztek pożniwnych, które mogą stanowić źródło przetrwalników chorobotwórczych. Praktyka monitorowania plantacji i wykonywania zabiegów tylko przy przekroczeniu progów szkodliwości, zamiast rutynowego opryskiwania, pozwala ograniczyć zbędną ekspozycję grzybów na środki ochrony.
Warto wprowadzać dodatkowe metody, które skutecznie zmniejszają ryzyko selekcjonowania form odpornych, na co wskazują liczne wyniki badań polowych. Należą do nich precyzyjne terminy siewu, korzystanie z odmian mieszańcowych o zwiększonej tolerancji na patogeny oraz poprawa struktury gleby, która zatrzymuje rozwój wielu grzybów. Łączenie tych działań tworzy środowisko mniej sprzyjające rozprzestrzenianiu się szczepów odpornych na fungicydy.
Jak skutecznie dobierać i rotować fungicydy w ochronie rzepaku?
Dobór i rotacja fungicydów w ochronie rzepaku powinny opierać się na naprzemiennym stosowaniu preparatów z różnych grup chemicznych, których mechanizmy działania są udokumentowane w etykietach produktów oraz rekomendacjach IRAC. Kluczowe jest unikanie powtarzania tych samych substancji czynnych (np. wyłącznie azoksystrobina lub protiokonazol w kilku zabiegach z rzędu), ponieważ to najsilniej selekcjonuje populacje odpornych grzybów.
Najważniejsze elementy skutecznej rotacji substancji czynnych to:
- Stosowanie minimum trzech różnych mechanizmów działania w cyklu sezonu wegetacyjnego.
- Zwracanie uwagi na numer FRAC na opakowaniach, który jednoznacznie identyfikuje grupy chemiczne oraz potencjalne ryzyko odporności.
- Unikanie dawek poniżej zalecanych i nieprzestrzegania optymalnych terminów aplikacji, ponieważ to sprzyja przeżywaniu najbardziej odpornych form patogenów.
- Wybór fungicydów o udokumentowanej skuteczności na dany gatunek grzyba, zgodnie z aktualnym stanem rejestracji i lokalnymi komunikatami doradczymi.
Zmiana grup chemicznych co sezon oraz monitorowanie informacji o występowaniu odporności w regionie umożliwia ograniczenie rozprzestrzeniania się patogenów wieloopornych. Wyniki wieloletnich badań (m.in. IRAC, Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin) pokazują, że takie podejście pozwala utrzymać wysoką skuteczność zabiegów nawet przy rosnącej presji odpornych szczepów. Zwracaj uwagę na zawartość substancji czynnych w mieszaninach handlowych, aby nie powielać tych samych mechanizmów działania pod inną nazwą preparatu.
Co jeszcze można zrobić, gdy standardowe fungicydy zawodzą?
W sytuacji, gdy standardowe fungicydy okazują się nieskuteczne, należy natychmiast wdrożyć alternatywne strategie zarządzania ochroną rzepaku. Warte rozważenia są preparaty biologiczne, takie jak Bacillus subtilis czy Trichoderma spp., które wykazują potwierdzoną skuteczność w ograniczaniu rozwoju patogenów grzybowych odpornych na chemiczne środki ochrony. Coraz większą rolę odgrywa stosowanie induktorów odporności, takich jak laminaryna z alg brunatnych czy fosforyny potasu – substancje te wzmacniają naturalne mechanizmy obronne roślin, co znajduje potwierdzenie w badaniach polowych.
Warto zastanowić się także nad wykorzystaniem metod fizycznych, np. podwyższony wysiew, zmiana terminów siewu lub wprowadzenie poplonów niesprzyjających rozwojowi patogenów (np. gorczyca biała, facelia). Dane z wieloletnich badań wskazują, że uprawa rzepaku na stanowiskach o właściwym pH gleby (6,0–7,0) oraz zrównoważonym nawożeniu ogranicza presję patogenów. Gdy obserwuje się silną infekcję i brak skuteczności dostępnych fungicydów, rekomenduje się całkowitą eliminację silnie porażonych roślin lub fragmentów plantacji, aby ograniczyć źródło dalszych infekcji.
Połączenie kilku z wymienionych metod znacząco podnosi skuteczność ograniczania strat plonów przy presji grzybów odpornych na środki chemiczne. Praktyka pokazuje, że kompleksowe podejście – łączące kontrolę biologiczną, fizyczną i usuwanie ognisk infekcji – pozwala skutecznie poradzić sobie także w sytuacjach, gdy konwencjonalne fungicydy zawodzą.
